Maker Buismanbank in Zwartsluis was een leider van verzet in WOII
Algemeen
(door Bas Wilberink)
ZWARTSLUIS - De Buismanbank in Zwartsluis werd in 1941 gemaakt ter herinnering aan de directeur van de bekende Buisman-fabriek. Het meubel, dat jarenlang bij de rotonde ter hoogte van voormalig hotel Roskam stond, wordt momenteel gerestaureerd door de gemeente. Albert Greveling vertelt, met in het achterhoofd de 4 mei-herdenking en 5 mei-viering van afgelopen vrijdag en zaterdag, over de bijzondere geschiedenis ervan.
Die gaat terug tot het jaar 1938. Architect ir. Frits Johan Gouwetor ontwerpt dan voor Herman Buisman de villa aan het Groot Lageland in Zwartsluis. Herman en zijn broer Roelof voeren samen de directie van Buismans koffiestroopfabrieken in hun woonplaats. “Herman is in die tijd ook wethouder van Zwartsluis”, vertelt Greveling. “Na de villa werkt Gouwetor ook aan de uitbreiding van de fabriek aan de Zomerdijk. Daarin krijgt hij zijn eigen kantoor en telefoon. Hij staat ook vermeld in het telefoonboek in die tijd. De fabriek wordt verdrievoudigd.”
Monument
Herman Buisman overlijdt in 1941. Toenmalig burgemeester De Koning van Zwartsluis belooft bij de begrafenis een monument, een herdenkingsplek. “Gouwetor ontwerpt een bank en een zuil”, gaat Greveling verder. “Het ontwerp wordt uitgevoerd door Gerrit Jan van der Veen uit Amsterdam.”
De bank en het zuil komen te staan bij de afslag naar de Havendijk en de hoek Nieuweweg. De onthulling in december 1941 gebeurt onder een enorme belangstelling. “Gouwetor maakt een grote carrière als architect”, vertelt Greveling. “Gerrit Jan van der Veen stort zich tijdens de Tweede Wereldoorlog vol overgave in het verzet. Vooral zijn strijd om aan persoonsbewijzen te komen heeft hem bekend gemaakt. Van der Veen weigerde direct in 1940 de Ariërverklaring te tekenen en was ook één van de schrijvers tegen de culturele maatregelen van de bezetter. Hij werd gefusilleerd in de duinen bij Overveen.”
Restauratie
De bank en het zuil, waarschijnlijk twee van Van der Veens laatste creaties als kunstenaar, hebben jarenlang op die plek gestaan. “Maar ze zijn, ik denk midden jaren ‘50, verplaatst naar het Rusthuis naast de Hervormde Kerk”, legt Greveling uit. “Rond ongeveer 1990 werd de bank gerestaureerd en verplaatst naar de plek onder de grote plataan bij het drinkwaterdepot bij de rondweg, vlak bij de plek waar hij gestaan heeft.” Daar heeft deze tot afgelopen maart gestaan, momenteel wordt de bank dus gerestaureerd.
De beeldhouwer heeft dit werk in Zwartsluis vast niet als een hoogtepunt beschouwd, denkt Greveling. “Maar Zwartsluis mag er best wat trotser op zijn, net als op ‘de Buisman’. Aan dit bedrijf hebben we drie prachtige gebouwen te danken en enkele mooie kunstwerken. Ook de ondersteuning op veel gebieden van maatschappelijke en culturele aard hebben het leven in Zwartsluis veraangenaamd.”
Tentoonstelling
In het Verzetsmuseum in Amsterdam loopt momenteel een tentoonstelling onder andere over de verzetsman Gerrit Jan van der Veen. Meer info daarover op: explosiegevaar.verzetsmuseum.org. Daarnaast kreeg Greveling onlangs een mail van Van der Veens zoon. “Hij was niet bekend met dit werk van zijn vader”, legt Greveling uit. “Hij is, met anderen, bezig met een documentaire over zijn vader. Wanneer die op tv komt, is nog niet bekend.”
