Genemuider ‘communist’ overleeft Duits oorlogskamp niet
Op het oorlogsmonument in het Springerpark in Genemuiden staan de namen van 32 oorlogsslachtoffers. Een van hen is Jan Kolk die op gruwelijke wijze in het Duitse kamp Neuengamme om het leven komt. Kolk is een geboren Genemuidenaar die later verhuisde naar Noord-Holland. Een beschrijving van zijn leven.
Hermanus Kolk en Geesje Driessen verhuizen in 1890 van Genemuiden naar Heerhugowaard. Ze zijn op zoek naar werk. Later keren ze terug naar Genemuiden, waar zeven van de acht kinderen worden geboren. Uiteindelijk vertrekken ze rond 1914 opnieuw naar Noord-Holland. Ze blijven dan voorgoed in de omgeving van Schermerhorn, Stompetoren en Oterleek. Hermanus werkt daar als landarbeider. Breed heeft het gezin het bepaald niet. Vermoedelijk is dat de reden waarom ze communistische idealen krijgen en het hervormde geloof opgeven. “Wi’j em niks te vreetn, mu’k doar dan veur bidden?”, zegt Hermanus.
Uit de archieven blijkt dat zoon Jan en zijn jongere broer Dirk Jan in de jaren dertig nauw betrokken raken bij de Communistische Partij Nederland. Ze zijn getrouwd, werken in de bouw en wonen ondertussen in Alkmaar. Jan staat nummer twee op de lijst waarmee de partij de gemeenteraadsverkiezingen van 1939 ingaat. Zijn broer neemt plaats nummer vijf in en is voorzitter van de regionale afdeling van de Nederlandse Rode Hulp. Deze NRH steunt de Spaanse communisten in de strijd tegen Franco.
Lijst met extreem-linkse personen
Onder meer vanwege de band met Rusland houdt de Nederlandse Inlichtingendienst het reilen en zeilen van communisten in de gaten. Jan en Dirk Jan staan voor de oorlog op een lijst van ‘extreem-linkse’ personen, waarvan de Duitsers later handig gebruikmaken. Nederlandse communisten zijn in de oorlog actief betrokken bij het verzet. Als de Duitsers in 1941 Rusland binnenvallen, laten ze in Nederland veel communisten oppakken. De Nederlandse politie arresteert zelfs meer mensen dan waarom de Duitsers vragen.
Vijftig communisten uit de regio Alkmaar belanden in Kamp Schoorl. Ook Jan en Dirk Jan Kolk zitten vast in dat eerste concentratiekamp van Nederland en later in Kamp Amersfoort. Dirk Jan komt later terecht in Kamp Vught en weet daaruit te ontsnappen. Jan gaat naar het beruchte Neuengamme. De omstandigheden zijn daar verschrikkelijk.
“Wi’j em niks te vreetn, mu’k doar dan veur bidden?”
Overleden aan vlekkentyfus
Van de 106.000 krijgsgevangenen, Joden, zigeuners, homoseksuelen, Jehova’s en communisten overleven 43.000 mensen het kamp niet. Een van de slachtoffers is Jan Kolk. Hij overlijdt zoals veel kampbewoners aan vlekkentyfus. Op de site van de Oorlogsgravenstichting staat een foto van zijn sobere grafsteen. ‘Koninkrijk der Nederlanden’ staat boven zijn naam en zijn geboortejaar (18 november 1895) en overlijdensdatum (9 januari 1942).
De impact van de oorlog en de gebeurtenissen latenlang sporen na in de familie Kolk. Dirk Jan Kolk hertrouwt met een vrouw die hij in het kamp ontmoette. Hij staat jarenlang onder behandeling van dokter Bastiaans, die oorlogssyndromen behandelt. Een zoon van Dirk Jan leeft nog en woont op Ameland. Ook op hoge leeftijd krijgt hij nog hulp bij het verwerken van de tijd die ondertussen meer dan 75 jaar geleden is.
Met de nek aangekeken
Uit het tweede huwelijk van Dirk Jan, met de vrouw die hij in Kamp Vught ontmoet, wordt zoon Jan geboren. Vernoemd naar de in het kamp omgekomen broer. Jan vertelt dat zijn vader ook na de Tweede Wereldoorlog de Communistische Partij Nederland trouw bleef. “Daarvan heb ik best last gehad. Je werd als communist met de nek aangekeken en op alle mogelijke manieren tegengewerkt. Op een baan bij de overheid maakte je bijvoorbeeld geen kans. Ik ben op de lagere school zelfs blijven zitten omdat mijn vader communist was.”
Dat beeld past bij de geschiedenis van het communisme in Nederland. Vanwege de belangrijke rol in het verzet was de CPN na de oorlog populair onder de kiezers. Bij de eerste landelijke verkiezingen na 1945 behaalde de partij maar liefst 10 procent van de zetels. Die populariteit daalde snel door de banden die de CPN met Rusland bleef houden en door de opstelling van de partij in het conflict in Nederlands Indië. Uiteindelijk bleef slechts een beperkt handjevol kiezers de CPN trouw. De partij ging later op in GroenLinks.
Erik Driessen duikt voor De Stadskoerier wekelijks in de archieven. In deze periode staan verhalen uit de Tweede Wereldoorlog centraal.